Μπρυκνέρ: Απόλυτη Ελευθερία

 
«ΕΙΣΤΕ ΣΚΛΑΒΟΙ ΔΙΧΩΣ ΝΑ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ»! Έτσι μιλούν ο ιερέας, ο δικηγόρος, ο ακτιβιστής. Για τον πρώτο, η δυστυχία της δουλείας είναι η απομάκρυνση από τον Θεό, η ασύνετη προσκόλληση στα αγαθά αυτού του κόσμου. Για τον δεύτερο, η αποκάλυψη μιας βαριάς αδικίας απέναντι σε ένα πρόσωπο που θα μπορούσε να γίνει ένας πελάτης. Για τον τρίτο, τέλος, είναι η υποταγή στην κατεστημένη τάξη. Ο ένας στοχεύει στη σωτηρία, ο άλλος στην επανόρθωση, ο τελευταίος στην έλευση της δικαιοσύνης, στην ανάγκη με μια εξέγερση. Όμως όσο χοντροκομμένη κι αν είναι η πρόταση αυτή, δεν παύει να είναι ανησυχητική: κι αν είμαι ένας δεσμώτης δίχως να το ξέρω; Ακόμη και στις δημοκρατικές κοινωνίες μας, που είναι εφοδιασμένες με αντιεξουσιαστικούς μηχανισμούς, είμαστε εκτεθειμένοι σε κάθε είδους μικρές τυραννίες, που η μικρότερή τους δεν είναι η οικονομική δυσπραγία.

ΕΠΙΣΗΣ, ΟΤΑΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ σαν «χοίρους βυθισμένους μέσα στη μεγάλη γιαουρτομηχανή των μεσαίων τάξεων» (Ζιλ Σατελέ), συγχέουμε δύο πράγματα: τις ελευθερίες που είναι στον πληθυντικό αριθμό και καλύπτουν διαφορετικά πεδία, και την ανεξαρτησία που προϋποθέτει την παντοδυναμία ενός απόλυτου υποκειμένου. Η ελευθερία δίχως κανόνες, αυτό το μεγάλο εφηβικό όνειρο που διασχίζει σήμερα την Ευρώπη, μας λέει να μην κάνουμε παρά μόνο το κέφι μας, να υπακούμε μόνο στις ορέξεις και τις ιδιοτροπίες μας. Ελευθεριάζων εξτρεμισμός που θυμίζει τον ετσιθελισμό του μεγάλου φεουδάρχη. Εδώ αναθυμούμαστε τη διαφωτιστική φράση του Σπινόζα: «Η ελευθερία είναι η κατανόηση της αναγκαιότητας». Φράση που ίσως θέλει να πει πως η ελευθερία οφείλει να υποχωρεί μπροστά σε αυτό που την ξεπερνά, ή πως πρέπει να συνεργαστεί με την εναντιότητα για να την κατανικήσει καλύτερα. Η επίγνωση των ορίων μας είναι ο καλύτερος τρόπος να τα ξεπεράσουμε. Κανείς δεν μπορεί να μου αποδείξει πως είμαι ένας σκλάβος, και δεν μπορώ να πείσω κανέναν για την ελεύθερη βούλησή μου. Μήτε η ανεξαρτησία μήτε η απόλυτη δουλεία μπορούν να χρησιμεύσουν στην κατάδειξη της ανθρώπινης ελευθερίας που έχει δοθεί στον καθένα μας να αποσπαστεί από έναν κώδικα, μια φύση, ένα ένστικτο, μια καταγωγή.

ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ «ΕΙΣΤΕ ΣΚΛΑΒΟΙ, ΧΟΙΡΟΙ, ΒΟΔΙΑ», έχουν για κύριο σκοπό να κάνουν τους ανθρώπους να ντρέπονται γι’ αυτό που είναι. Όταν ένας πρώην καταστασιακός κραυγάζει αναφερόμενος στη Γαλλία: «Οι πρόοδοι της υποταγής προχωρούν με τρομακτική ταχύτητα» (Ρενέ Ριεζέλ, Liberation, 04/02/2001), σκέφτεται, άθελά του ίσως, όπως εκείνα τα ερευνητικά ινστιτούτα που διερευνούν το ηθικό των νοικοκυριών. Υπάρχει μια επιστημονική ομάδα μέτρησης της υποταγής, της οργής, του ποσοστού ακαθάριστης ευτυχίας; Εδώ βρισκόμαστε μες στη στατιστική αυταπάτη, μες στην περιφρόνηση γι’ αυτόν τον λαό που παραμένει κουφός στις προσταγές εκείνων που θέλουν να τον αναμορφώσουν. Ας λέμε κι ας ξαναλέμε στους Γάλλους, στους Γερμανούς, στους Ιταλούς πως είναι μετριότητες, αξιοθρήνητοι, τιποτένιοι: καταρχάς ξεχνάμε πως η κοινωνική τάξη «κρατάει» επειδή μια πλειονότητα ανθρώπων τη βρίσκει μια χαρά· αποδεικνύουμε επίσης πως η επαναστατική περιφρόνηση προς την πλεμπάγια είναι παρόμοια με αυτή των μεγαλοαστών. Τι απομένει από τον αριστερισμό; Ο χλευασμός και η πίκρα. Η οργή πως αναιρέθηκε από την Ιστορία, η μνησικακία απέναντι στη ζωή που συνεχίζεται, απέναντι στους άντρες και στις γυναίκες που επιμένουν να γελούν, να αγαπούν, να κλαίνε, και που γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια αυτούς τους γερασμένους νέους που έρχονται να τους κάνουν μαθήματα ηθικής.


Απόσπασμα από το δοκίμιο του Πασκάλ Μπρυκνέρ «Η Μιζέρια του Πλούτου», εκδόσεις Αστάρτη.

photos by kevin thomey