Κείμενο: Αντώνης Ντινιακός
Φωτογραφίες: Αλεξία Τσαγκάρη
Φωτογραφίες: Αλεξία Τσαγκάρη
«Εδώ στην κοιλιά πονάω...», λέει σηκώνοντας αργά τη λευκή
κοντομάνικη φανέλα για να υποδείξει το σημείο. Τα χέρια του «χορεύουν»
σε έναν ακατάσχετο ρυθμό -μια νεαρή νοσοκόμα σπεύδει κοντά του
προσπαθώντας να τα κρατήσει σταθερά. «Ηρέμησε, που πονάς; Δείξε μου». Η
φωνή της είναι καθησυχαστική -ο «μητρικός» τρόπος που τον αγκαλιάζει
μαρτυρά ότι οι δυο τους γνωρίζονται καιρό. «Εδώ...» ψελλίζει φοβισμένος,
ενώ το βλέμμα του, απλανές και ευάλωτο, «διασχίζει» το χώρο του
νοσοκομείου.
Ο Μ. ζει στο Μποδοσάκειο ίδρυμα μια ολόκληρη ζωή -ξεχασμένος για δεκαετίες από συγγενείς και φίλους. Σήμερα, στην τρίτη ηλικία πια, έχει συνδέσει κάθε πτυχή της καθημερινότητάς του με το άσυλο. Όπως εκατοντάδες ψυχικά ασθενείς στην Ελλάδα.
Μέχρι και τα μέσα του 20 ου αιώνα οι φορείς υγείας, παγκοσμίως, θεωρούσαν την κοινωνία ένα απειλητικό και βίαιο περιβάλλον για τους ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές -το άσυλο αντιθέτως ήταν ένας χώρος που σεβόταν την ετερότητα του ατόμου. Με την πάροδο του χρόνου τα ψυχιατρικά ιδρύματα ανέπτυξαν τις δικές τους, εξόχως σκληρές, «διαταραχές». Σύντομα ο αποκλεισμός των ασθενών από την κοινωνία, οι διαρκείς διαχωρισμοί και η απάνθρωπη μεταχείριση συνέθεσαν ένα εκρηκτικό παζλ που ξεσήκωσε ποικίλες αντιδράσεις. Το αποτέλεσμα ήταν να αναπτυχθεί τη δεκαετία του '50 ένα νέο ψυχιατρικό κίνημα, το οποίο αναφέρθηκε ανοιχτά στην ανάγκη «αποασυλοποίησης» των ψυχικά πασχόντων, θέτοντας ως κυρίαρχο στόχο την παροχή της ψυχιατρικής φροντίδας εντός της κοινότητας.
Στην Ελλάδα μέχρι και το 1983 οι ανάγκες της ψυχικής υγείας καλύπτονταν από εννιά δημόσια ψυχιατρεία και 40 ψυχιατρικά νοσοκομεία ιδιωτών, όλα ανεπαρκώς εξοπλισμένα και με ανειδίκευτο προσωπικό.
Δυο χρόνια μετά την είσοδο της χώρας στην ΕΟΚ, φθάνει για πρώτη φορά στη Λέρο, με οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια ομάδα ειδικών της ψυχικής υγείας με επικεφαλής τον καθηγητή Ιβόρ Μπράουν για να αξιολογήσει το άσυλο στο νησί. Από την πρώτη κιόλας στιγμή διαπιστώνεται ότι δεν επιτελείται καμία θεραπευτική αγωγή στους ασθενείς. Οι τρόφιμοι μόλις και μετά βίας εκπληρώνουν ακόμα και τις βασικές βιολογικές τους ανάγκες. Η επιστημονική ομάδα, έκπληκτη από τις απάνθρωπες συνθήκες που συναντά, ζητά από την ελληνική κυβέρνηση την άμεση εξυγίανση του ιδρύματος και τη μεταφορά των τροφίμων στους τόπους καταγωγής τους και σε δομές στην κοινότητα. Την ίδια χρονιά το 1983 ξεκινούν στην Ελλάδα οι πρώτες προσπάθειες αναμόρφωσης του ψυχιατρικού συστήματος με την ψήφιση του Νόμου 1397/83, άρθρο 21, ο οποίος αναφέρεται στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας από δύο σύγχρονες κοινοτικές μονάδες: Το Κέντρο Ψυχικής Υγείας και το Ψυχιατρικό Τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου. Στόχος είναι να μεταφερθεί η φροντίδα των ψυχικά ασθενών εντός της κοινότητας. Το συγκεκριμένο άρθρο ουσιατικά αποτελεί την «αφετηρία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα», ενώ σε συνδυασμό με τον κανονισμό της ΕΟΚ 815/84 έδωσε την ευκαιρία στη χώρα να υποστηριχθεί οικονομικά με 120 εκ. ECU, για το μετασχηματισμό των ψυχιατρικών υπηρεσιών.
Βέβαια τα αποτελέσματα της εφαρμογής του πρώτου μεταρρυθμιστικού προγράμματος δεν ήταν τα αναμένομενα. Παρότι ο ασυλιακός πληθυσμός της Λέρου μειώνεται από 1509 ασθενείς το '84, σε 1350 το '87 (κυρίως λόγω θανάτων), η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού, η γραφειοκρατία και η απραξία των συστημάτων υγείας συνθέτουν μια σειρά από ανυπέρβλητα εμπόδια για ουσιαστική αλλαγή. Την ίδια στιγμή, το «στίγμα» της ασθένειας οδηγεί την κοινωνία και τους τοπικούς φορείς να αντισταθούν στην εδραίωση νέων μονάδων ψυχικής υγείας στις κοινότητές τους.
Το Σεπτέμβριο του 1989 ο βρετανικός Τύπος αποκαλύπτει τις άθλιες συνθήκες στέγασης και μεταχείρισης στη μία από τις δύο μονάδες οξέων περιστατικών που διαθέτει η Λέρος. Είναι χαρακτηριστικό το ρεπορτάζ του BBC αλλά και το πρωτοσέλιδο του «Observer»: «Το ένοχο μυστικό της Ευρώπης» γράφει ο τίτλος με πηχιαία γράμματα, ενώ μια φωτογραφία γυμνών ασθενών συμπληρώνει την εικόνα ντροπής. Η ευρωπαϊκή κοινότητα απαιτεί να επέμβει άμεσα η ελληνική πολιτεία, απειλώντας την με διακοπή της μεταρρυθμιστικής χρηματοδότησης αν δεν αλλάξει κάτι. Το '89 δημιουργείται ένα νέο λεπτομερές πρόγραμμα για το ψυχιατρικό ίδρυμα της Λέρου υπό την καθοδήγηση μιας ειδικής ευρωπαϊκής επιτροπής, ενώ το '91, λόγω καθυστέρησης της εφαρμογής του, το ευρωπαϊκό συμβούλιο επανέρχεται με αναμορφωμένη διάταξη (4130/88) δίνοντας μια δεύτερη ευκαιρία στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα του '91 έχει διακριτούς στόχους και αυστηρό χρονοδιάγραμμα, ενώ η ολοκλήρωσή του το '95 φέρνει κάποια πρώτα αποτελέσματα, καθώς στο τέλος του έτους λειτουργούν νέοι χώροι ψυχιατρικής φροντίδας όπως ξενώνες, οικοτροφεία, κοινοτικά κέντρα ψυχικής υγείας, ψυχιατρικά τμήματα σε γενικά νοσοκομεία και επαγγελματικά εργαστήρια. Βέβαια ακόμα και το πιο επιτυχημένο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, έως τότε, δεν καταφέρνει να εκπληρώσει βασικούς στρατηγικούς στόχους, με αποτέλεσμα 19 νομοί της χώρας να μην έχουν εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Ο Μ. ζει στο Μποδοσάκειο ίδρυμα μια ολόκληρη ζωή -ξεχασμένος για δεκαετίες από συγγενείς και φίλους. Σήμερα, στην τρίτη ηλικία πια, έχει συνδέσει κάθε πτυχή της καθημερινότητάς του με το άσυλο. Όπως εκατοντάδες ψυχικά ασθενείς στην Ελλάδα.
Μέχρι και τα μέσα του 20 ου αιώνα οι φορείς υγείας, παγκοσμίως, θεωρούσαν την κοινωνία ένα απειλητικό και βίαιο περιβάλλον για τους ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές -το άσυλο αντιθέτως ήταν ένας χώρος που σεβόταν την ετερότητα του ατόμου. Με την πάροδο του χρόνου τα ψυχιατρικά ιδρύματα ανέπτυξαν τις δικές τους, εξόχως σκληρές, «διαταραχές». Σύντομα ο αποκλεισμός των ασθενών από την κοινωνία, οι διαρκείς διαχωρισμοί και η απάνθρωπη μεταχείριση συνέθεσαν ένα εκρηκτικό παζλ που ξεσήκωσε ποικίλες αντιδράσεις. Το αποτέλεσμα ήταν να αναπτυχθεί τη δεκαετία του '50 ένα νέο ψυχιατρικό κίνημα, το οποίο αναφέρθηκε ανοιχτά στην ανάγκη «αποασυλοποίησης» των ψυχικά πασχόντων, θέτοντας ως κυρίαρχο στόχο την παροχή της ψυχιατρικής φροντίδας εντός της κοινότητας.
Το Σεπτέμβριο του 1989 ο βρετανικός Τύπος αποκαλύπτει τις άθλιες
συνθήκες στέγασης και μεταχείρισης στη μία από τις δύο μονάδες οξέων
περιστατικών που διαθέτει η Λέρος.
Στην Ελλάδα μέχρι και το 1983 οι ανάγκες της ψυχικής υγείας καλύπτονταν από εννιά δημόσια ψυχιατρεία και 40 ψυχιατρικά νοσοκομεία ιδιωτών, όλα ανεπαρκώς εξοπλισμένα και με ανειδίκευτο προσωπικό.
Δυο χρόνια μετά την είσοδο της χώρας στην ΕΟΚ, φθάνει για πρώτη φορά στη Λέρο, με οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια ομάδα ειδικών της ψυχικής υγείας με επικεφαλής τον καθηγητή Ιβόρ Μπράουν για να αξιολογήσει το άσυλο στο νησί. Από την πρώτη κιόλας στιγμή διαπιστώνεται ότι δεν επιτελείται καμία θεραπευτική αγωγή στους ασθενείς. Οι τρόφιμοι μόλις και μετά βίας εκπληρώνουν ακόμα και τις βασικές βιολογικές τους ανάγκες. Η επιστημονική ομάδα, έκπληκτη από τις απάνθρωπες συνθήκες που συναντά, ζητά από την ελληνική κυβέρνηση την άμεση εξυγίανση του ιδρύματος και τη μεταφορά των τροφίμων στους τόπους καταγωγής τους και σε δομές στην κοινότητα. Την ίδια χρονιά το 1983 ξεκινούν στην Ελλάδα οι πρώτες προσπάθειες αναμόρφωσης του ψυχιατρικού συστήματος με την ψήφιση του Νόμου 1397/83, άρθρο 21, ο οποίος αναφέρεται στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας από δύο σύγχρονες κοινοτικές μονάδες: Το Κέντρο Ψυχικής Υγείας και το Ψυχιατρικό Τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου. Στόχος είναι να μεταφερθεί η φροντίδα των ψυχικά ασθενών εντός της κοινότητας. Το συγκεκριμένο άρθρο ουσιατικά αποτελεί την «αφετηρία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα», ενώ σε συνδυασμό με τον κανονισμό της ΕΟΚ 815/84 έδωσε την ευκαιρία στη χώρα να υποστηριχθεί οικονομικά με 120 εκ. ECU, για το μετασχηματισμό των ψυχιατρικών υπηρεσιών.
Βέβαια τα αποτελέσματα της εφαρμογής του πρώτου μεταρρυθμιστικού προγράμματος δεν ήταν τα αναμένομενα. Παρότι ο ασυλιακός πληθυσμός της Λέρου μειώνεται από 1509 ασθενείς το '84, σε 1350 το '87 (κυρίως λόγω θανάτων), η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού, η γραφειοκρατία και η απραξία των συστημάτων υγείας συνθέτουν μια σειρά από ανυπέρβλητα εμπόδια για ουσιαστική αλλαγή. Την ίδια στιγμή, το «στίγμα» της ασθένειας οδηγεί την κοινωνία και τους τοπικούς φορείς να αντισταθούν στην εδραίωση νέων μονάδων ψυχικής υγείας στις κοινότητές τους.
Το Σεπτέμβριο του 1989 ο βρετανικός Τύπος αποκαλύπτει τις άθλιες συνθήκες στέγασης και μεταχείρισης στη μία από τις δύο μονάδες οξέων περιστατικών που διαθέτει η Λέρος. Είναι χαρακτηριστικό το ρεπορτάζ του BBC αλλά και το πρωτοσέλιδο του «Observer»: «Το ένοχο μυστικό της Ευρώπης» γράφει ο τίτλος με πηχιαία γράμματα, ενώ μια φωτογραφία γυμνών ασθενών συμπληρώνει την εικόνα ντροπής. Η ευρωπαϊκή κοινότητα απαιτεί να επέμβει άμεσα η ελληνική πολιτεία, απειλώντας την με διακοπή της μεταρρυθμιστικής χρηματοδότησης αν δεν αλλάξει κάτι. Το '89 δημιουργείται ένα νέο λεπτομερές πρόγραμμα για το ψυχιατρικό ίδρυμα της Λέρου υπό την καθοδήγηση μιας ειδικής ευρωπαϊκής επιτροπής, ενώ το '91, λόγω καθυστέρησης της εφαρμογής του, το ευρωπαϊκό συμβούλιο επανέρχεται με αναμορφωμένη διάταξη (4130/88) δίνοντας μια δεύτερη ευκαιρία στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα του '91 έχει διακριτούς στόχους και αυστηρό χρονοδιάγραμμα, ενώ η ολοκλήρωσή του το '95 φέρνει κάποια πρώτα αποτελέσματα, καθώς στο τέλος του έτους λειτουργούν νέοι χώροι ψυχιατρικής φροντίδας όπως ξενώνες, οικοτροφεία, κοινοτικά κέντρα ψυχικής υγείας, ψυχιατρικά τμήματα σε γενικά νοσοκομεία και επαγγελματικά εργαστήρια. Βέβαια ακόμα και το πιο επιτυχημένο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, έως τότε, δεν καταφέρνει να εκπληρώσει βασικούς στρατηγικούς στόχους, με αποτέλεσμα 19 νομοί της χώρας να μην έχουν εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
«Ας μην χρησιμοποιούμε τον ορό αυτό, είναι ατυχής η έκφραση. Πολλές
φορές ακόμα και η χρήση των λέξεων στιγματίζει την ψυχική υγεία. Αυτό
που αποκαλούμε "ίδρυμα", άθελα μας αναπαράγει την ασυλιακή νοοτροπία».
ΠΗΓΗ: vice.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΔΕΚΤΑ ΕΠΩΝΥΜΑ - ΕΜΠΕΡΙΣΤΑΤΩΜΕΝΑ - ΕΥΑΝΑΓΝΩΣΤΑ ΣΧΟΛΙΑ